Farmers get 90% subsidy महाराष्ट्र राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी शासनाकडून विविध योजना राबविल्या जातात. त्यापैकी एक महत्त्वपूर्ण योजना म्हणजे ‘तार कुंपण योजना’. शेतकऱ्यांच्या शेती पिकांचे जंगली आणि पाळीव प्राण्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी ही योजना अत्यंत उपयुक्त ठरत आहे. या लेखामध्ये आपण तार कुंपण योजनेविषयी सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
तार कुंपण योजना म्हणजे काय?
तार कुंपण योजना ही डॉ. श्याम प्रसाद मुखर्जी वन विकास प्राप्ती व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत राबविली जाणारी एक महत्त्वपूर्ण अनुदान योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे शेतकऱ्यांच्या शेतीभोवती लोखंडी काटेरी तार कुंपण उभारून शेती पिकांचे वन्य प्राण्यांपासून होणारे नुकसान टाळणे. विशेषत: मराठवाड्यातील शेतकरी वगळता, दुर्गम आणि आदिवासी भागातील शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी ही योजना अत्यंत महत्त्वाची ठरत आहे.
योजनेचे महत्त्व
वन्य प्राण्यांमुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे होणारे नुकसान हा भारतीय शेतीसमोरील एक प्रमुख आव्हान आहे. विशेषतः महाराष्ट्रातील जंगलालगतच्या भागात राहणाऱ्या शेतकऱ्यांना हा प्रश्न अधिक भेडसावतो. रानडुक्कर, हरणे, वानरे यांसारख्या प्राण्यांचा शेतीमधील उपद्रव वाढत चालला आहे. यामुळे पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते आणि शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान होते. अशा परिस्थितीत, तार कुंपण योजना शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहे.
तार कुंपण योजनेचे फायदे
- पिकांचे संरक्षण: तार कुंपणामुळे शेतीमध्ये वन्य प्राण्यांचा शिरकाव होण्यापासून प्रतिबंध होतो, ज्यामुळे पिकांचे नुकसान टळते.
- आर्थिक मदत: शासनाकडून 90% पर्यंत अनुदान दिले जाते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांवरील आर्थिक बोजा कमी होतो.
- दीर्घकालीन उपाय: एकदा तार कुंपण उभारल्यानंतर त्याचा फायदा अनेक वर्षे मिळत राहतो.
- उत्पादन वाढ: वन्य प्राण्यांपासून संरक्षण मिळाल्यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढते.
- मानसिक शांती: शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांबद्दल सतत काळजी करण्याची गरज राहत नाही.
तार कुंपण योजनेचे मुख्य वैशिष्ट्ये
तार कुंपण योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना खालील सुविधा देण्यात येतात:
- साहित्य पुरवठा: या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना 2 क्विंटल लोखंडी काटेरी तार आणि 30 खांब पुरविण्यात येतात.
- अनुदान: या साहित्याच्या एकूण किंमतीपैकी 90% अनुदान शासनाकडून दिले जाते, तर उर्वरित 10% रक्कम शेतकऱ्यांना स्वतःच्या हिश्श्यातून भरावी लागते.
- विशेष लक्ष्य गट: दुर्गम आणि आदिवासी भागातील शेतकऱ्यांना या योजनेचा विशेष लाभ मिळतो.
अर्ज प्रक्रिया
तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना संबंधित पंचायत समितीमध्ये विहित नमुन्यातील अर्ज सादर करावा लागतो. अर्जासोबत आवश्यक कागदपत्रे जोडावी लागतात. अर्ज प्रक्रिया साधारणपणे खालीलप्रमाणे असते:
- अर्ज विहित नमुन्यात भरणे.
- आवश्यक कागदपत्रे संकलित करणे.
- पंचायत समितीकडे अर्ज सादर करणे.
- अर्जाचा पाठपुरावा करणे.
- मंजुरीनंतर अनुदान प्राप्त करणे.
तार कुंपण योजनेसाठी पात्रता
तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना खालील पात्रता निकष पूर्ण करावे लागतात:
- शेतजमीन मालकी: अर्जदार शेतकऱ्याकडे शेतजमिनीची मालकी असणे आवश्यक आहे.
- अतिक्रमण नसणे: तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी अर्जदार शेतकऱ्यांचे शेत अतिक्रमणात नसावे.
- वन्य प्राण्यांचा अधिवास नसणे: अर्जदारांनी तार कुंपणासाठी निवडलेले क्षेत्र किंवा शेती वन्य प्राण्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात नसावे.
- दहा वर्षांचा शेती वापर: सदर जमिनीचा वापर पुढील दहा वर्षांसाठी शेतीव्यतिरिक्त कोणत्याही कामासाठी केला जाणार नाही याचा ठराव शेतकऱ्यांना समितीकडे सादर करावा लागतो.
- नुकसानीचा पुरावा: शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतामध्ये वन्य प्राण्यांपासून शेती पिकाचे होत असलेल्या नुकसानीबाबतचा ठराव ग्राम परिस्थिती विकास समिती / संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती / वनपरिक्षेत्र अधिकारी यांचे प्रमाणपत्र सादर करावे लागते.
आवश्यक कागदपत्रे
तार कुंपण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना खालील कागदपत्रे सादर करावी लागतात:
- अर्जदाराचा फोटो असलेला ओळखपत्र पुरावा (आधार कार्ड, मतदार ओळखपत्र इ.)
- शेतजमिनीचे 7/12 उतारे आणि 8-अ चा उतारा
- शेतकऱ्याचे बँक खात्याचे तपशील
- ग्राम परिस्थिती विकास समिती / संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती / वनपरिक्षेत्र अधिकारी यांचे प्रमाणपत्र
- जमिनीचा नकाशा
- वन्य प्राण्यांमुळे होणाऱ्या नुकसानीचा पुरावा
अडचणी आणि उपाय
तार कुंपण योजनेची अंमलबजावणी करताना काही अडचणी येऊ शकतात, उदाहरणार्थ:
- अर्ज प्रक्रियेतील जटिलता: अनेकदा अर्ज प्रक्रिया जटिल असल्यामुळे शेतकऱ्यांना समजत नाही. यासाठी कृषी विभागाकडून जागृती शिबिरे आयोजित केली जावीत, जेणेकरून अधिकाधिक शेतकऱ्यांना या योजनेचा लाभ घेता येईल.
- अनुदान मिळण्यास विलंब: काही वेळा अनुदान मिळण्यास विलंब होतो. यावर प्रशासनाने उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.
- दर्जेदार साहित्याचा अभाव: काही वेळा पुरविले जाणारे साहित्य निकृष्ट दर्जाचे असते. यावर नियंत्रण ठेवणे गरजेचे आहे.
यशस्वी केस स्टडीज
महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये तार कुंपण योजनेने चांगले परिणाम दिले आहेत. उदाहरणार्थ, गडचिरोली जिल्ह्यातील आदिवासी शेतकऱ्यांना या योजनेमुळे मोठा फायदा झाला आहे. पूर्वी वन्य हत्तींमुळे त्यांच्या पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होत असे, परंतु तार कुंपण उभारल्यानंतर हे नुकसान बऱ्याच प्रमाणात कमी झाले आहे.
तसेच, ठाणे जिल्ह्यातील जवळपासच्या वनक्षेत्रातील शेतकऱ्यांना देखील या योजनेचा फायदा झाला आहे. रानडुक्करांमुळे होणारे नुकसान थांबल्यामुळे त्यांचे उत्पन्न वाढले आहे.
तार कुंपण योजनेची व्याप्ती अधिक विस्तारित करण्याची आवश्यकता आहे. यासाठी खालील उपाययोजना करता येतील:
- अनुदान वाढविणे: काही विशिष्ट प्रदेशांमध्ये अनुदानाची मर्यादा 100% पर्यंत वाढविणे.
- नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर: सौर ऊर्जेवर चालणारे इलेक्ट्रिक तार कुंपण जसे नवीन तंत्रज्ञान वापरात आणणे.
- सामूहिक तार कुंपण: एकाच गावातील अनेक शेतकऱ्यांच्या शेतांभोवती एकत्रित तार कुंपण उभारणे, ज्यामुळे खर्च कमी होईल.
तार कुंपण योजना ही महाराष्ट्र राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त योजना आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे वन्य प्राण्यांपासून होणारे नुकसान कमी होऊन त्यांचे उत्पन्न वाढण्यास मदत होते.
शासनाकडून मिळणाऱ्या 90% अनुदानामुळे शेतकऱ्यांवरील आर्थिक बोजा कमी होतो. या योजनेचा लाभ अधिकाधिक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी जागृती अभियान राबविणे आणि अर्ज प्रक्रिया सुलभ करणे आवश्यक आहे. यामुळे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यास मदत होईल.
