Big drop in LPG gas भारतीय अर्थव्यवस्थेतील महत्त्वाचा घटक असलेल्या एलपीजी गॅस दरांमध्ये सातत्याने होणारे बदल हे सर्वसामान्य नागरिकांपासून व्यावसायिकांपर्यंत सर्वांच्याच जिव्हाळ्याचा विषय आहे. विशेषतः 2025 च्या सुरुवातीला आलेल्या नवीन दरांमुळे या विषयाची चर्चा पुन्हा एकदा ऐरणीवर आली आहे.
एलपीजी सिलेंडरचे प्रकार आणि त्यांचे वैशिष्ट्य
एलपीजी सिलेंडर मुख्यतः दोन प्रकारात उपलब्ध असतात. पहिला प्रकार म्हणजे घरगुती वापरासाठीचा 14.2 किलोग्रॅम क्षमतेचा सिलेंडर आणि दुसरा प्रकार म्हणजे व्यावसायिक वापरासाठीचा 19 किलोग्रॅम क्षमतेचा सिलेंडर. या दोन्ही प्रकारांच्या दरांमध्ये मोठी तफावत असून, त्यांच्या दर निर्धारणाच्या पद्धतीतही फरक आहे.
व्यावसायिक सिलेंडरमधील दरकपात
2025 च्या फेब्रुवारी महिन्यात व्यावसायिक एलपीजी सिलेंडरच्या किमतीत लक्षणीय घट झाली आहे. राष्ट्रीय राजधानी दिल्लीमध्ये 19 किलोग्रॅम क्षमतेच्या व्यावसायिक सिलेंडरची किंमत 1804 रुपयांवरून 1797 रुपयांपर्यंत खाली आली आहे. ही सात रुपयांची घट जरी किरकोळ वाटत असली, तरी व्यावसायिकांसाठी ही दिलासादायक बाब आहे.
मुंबई महानगरात व्यावसायिक सिलेंडरची किंमत 1756 रुपयांवरून 1749.50 रुपयांपर्यंत घसरली आहे. तर कोलकाता शहरात 1911 रुपयांवरून 1907 रुपयांपर्यंत दर कमी झाले आहेत. या दरकपातीचा सर्वाधिक फायदा हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स आणि इतर खाद्यपदार्थ व्यवसायांना होणार आहे.
घरगुती गॅस दरांची स्थिती
घरगुती वापराच्या 14.2 किलोग्रॅम सिलेंडरच्या किमतींमध्ये मात्र कोणताही बदल झालेला नाही. सध्या मुंबईत घरगुती सिलेंडरची किंमत 802.50 रुपये आहे, तर चेन्नईमध्ये ती 818.50 रुपये इतकी आहे. सरकार घरगुती गॅस दर शक्यतो स्थिर ठेवण्याचा प्रयत्न करत असते, जेणेकरून सामान्य नागरिकांवर अतिरिक्त आर्थिक बोजा पडणार नाही.
दर निर्धारणाची प्रक्रिया
एलपीजी गॅसच्या किमती ठरवण्याची जबाबदारी भारतातील प्रमुख पेट्रोलियम कंपन्यांकडे आहे. इंडियन ऑइल कॉर्पोरेशन लिमिटेड (IOCL), हिंदुस्तान पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (HPCL) आणि भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड (BPCL) या कंपन्या दर महिन्याच्या पहिल्या तारखेला नवीन दर जाहीर करतात.
दर बदलांमागील कारणे
एलपीजी गॅसच्या किमतींवर प्रभाव टाकणारे अनेक घटक आहेत:
- आंतरराष्ट्रीय बाजारातील कच्च्या तेलाच्या किमती
- डॉलरच्या तुलनेत रुपयाचे मूल्य
- वाहतूक खर्च
- मागणी आणि पुरवठ्यातील बदल
आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील कच्च्या तेलाच्या किमतींचा थेट परिणाम एलपीजी दरांवर होतो. जेव्हा जागतिक बाजारात कच्च्या तेलाच्या किमती वाढतात, तेव्हा भारतातही एलपीजी सिलेंडरच्या किमती वाढतात आणि जेव्हा आंतरराष्ट्रीय किमती घसरतात, तेव्हा स्थानिक बाजारातही दर कमी होतात.
व्यावसायिक एलपीजी दरांतील बदलांचा सर्वाधिक प्रभाव खाद्यपदार्थ उद्योगावर पडतो. दर वाढल्यास हॉटेल्स आणि रेस्टॉरंट्समधील खाद्यपदार्थांच्या किमती वाढतात, तर दर कमी झाल्यास त्यांना थोडा दिलासा मिळतो. याचा अप्रत्यक्ष परिणाम ग्राहकांवरही होतो.
घरगुती गॅस वापरकर्त्यांसाठी सरकार विविध सवलती आणि सबसिडी योजना राबवत असते. यामुळे सामान्य नागरिकांना परवडणाऱ्या दरात एलपीजी गॅस उपलब्ध होतो. तथापि, या सवलतींचा लाभ केवळ पात्र लाभार्थ्यांनाच मिळतो.
जागतिक बाजारपेठेतील अस्थिरता आणि भू-राजकीय तणावांमुळे एलपीजी दरांमध्ये चढउतार होत राहणार आहेत. मात्र, सरकार घरगुती वापरकर्त्यांना दिलासा देण्यासाठी विविध उपाययोजना करत राहील, असा अंदाज तज्ज्ञ व्यक्त करत आहेत.
एलपीजी गॅस हा दैनंदिन जीवनातील अत्यावश्यक घटक असल्याने, त्याच्या किमतींमधील बदलांचे सूक्ष्म निरीक्षण करणे आणि त्यानुसार आर्थिक नियोजन करणे महत्त्वाचे आहे. विशेषतः व्यावसायिकांनी या बदलांची नोंद ठेवून त्यानुसार आपल्या व्यवसायाचे नियोजन करणे गरजेचे आहे.
